W strażach pożarnych obowiązuje zależność służbowa wobec przełożonych (oraz zasada starszeństwa). Przełożonym jest ten strażak, który na mocy otrzymanych uprawnień i wynikających z przepisów służbowych ma prawo rozkazywać innym strażakom, kieruje nimi podczas wykonywania odpowiednich zadań i jest odpowiedzialny za realizację tych zadań.

Rozróżnia się przełożonych bezpośrednich i pośrednich. W jednostce złożonej z kilku sekcji dla strażaka bezpośrednim przełożonym będzie dowódca sekcji. Naczelnik będzie dla niego przełożonym pośrednim, zaś dla dowódcy sekcji przełożonym bezpośrednim. Przełożony pośredni, to przełożony przełożonego. Każdy rozkaz powinien być wydawany w zasadzie przez bezpośredniego przełożonego i ewentualnie przez bezpośredniego przełożonego zmieniony lub odwołany. W szczególnych przypadkach rozkaz może zmienić lub odwołać przełożony wyższy

(pośredni). Powinien jednak niezwłocznie poinformować o swej decyzji przełożonego bezpośredniego. Zasada ta wiąże się z tzw. drogą służbową. Zgodnie z drogą służbową rozkazy i polecenia od najwyższych przełożonych do najniższych podwładnych powinny przechodzić przez wszystkich pośrednich przełożonych i odwrotnie. Droga służbowa wskazuje na hierarchię odnoszącą się'do dowodzenia akcjami ratowniczo-gaśniczymi.

Od dowódcy sekcji OSP dowodzenia przejmują wyżsi dowódcy według następującego porządku:
- naczelnik ochotniczej straży pożarnej,
- dowódca terenowej służby ratowniczej,
- dowódca zakładowej służby ratowniczej,
- dowódca zakładowej straży pożarnej,
- dowódca gminnej zawodowej straży pożarnej,
- dowódca jednostki ratowniczo-gaśniczej Państwowej Straży Pożarnej.

Kierowanie akcją mogą także przejąć:
- komendant rejonowy PSP
- komendant wojewódzki PSP
- komendant główny PSP
Kierownik akcji ratowniczej jest przełożonym wszystkich uczestniczących w akcji ratowników (strażaków). Niejednokrotnie zdarza się, że kilku członków OSP wykonuje jakieś czynności wymagające określonego kierownictwa, a między nimi nie ma stosunku podległości. W takich przypadkach na przełożonego (do wykonania konkretnego zadania) wyznacza się:
- wyższego funkcją,
- przy równorzędnych funkcjach, wyższego stopniem,
- przy równorzędnych funkcjach i stopniach - starszego wysługą lat w danym stopniu, zaś przy jednakowej wysłudze lat-starszego wiekiem.

Obok terminu przełożony w służbach mundurowych funkcjonuje termin starszy. Starszym jest członek OSP wyższy funkcją, nie będący jednak przełożonym uprawnionym do wydawania rozkazów. Dla strażaka z sekcji pierwszej starszym będzie np. dowódca sekcji drugiej. Stopnie i funkcje służbowe Pojęcia "starszy" i "młodszy" wiążą się ściśle ze stopniami i funkcjami służbowymi.

Stopnie od najniższych do najwyższych.
Ochotnicze straże pożarne:
. strażak,
. starszy strażak,
. dowódca roty,
. pomocnik dowódcy roty,
. dowódca sekcji,
. pomocnik dowódcy plutonu,
. dowódca plutonu,
. członek zarządu,
. członek komisji rewizyjnej,
. zastępca naczelnika,
. wiceprezes-naczelnik,
. przewodniczący komisji rewizyjnej,
. prezes.
Zarządy gminne, gminne komisje rewizyjne:
. członek zarządu,
. członek komisji rewizyjnej,
. członek prezydium zarządu,
. wiceprezes zarządu-komendant gminny,
. przewodniczący gminnej komisji rewizyjnej,
. prezes zarządu.
Zarządy powiatowe, powiatowe komisje rewizyjne
. członek zarządu,
. członek powiatowej komisji rewizyjnej,
. członek prezydium zarządu,
. wiceprzewodniczący powiatowej komisji rewizyjnej,
. wiceprezes zarządu,
. przewodniczący powiatowej komisji rewizyjnej,
. prezes zarządu powiatowego.
Na szczeblu województwa i kraju występuje identyczny układ funkcji jak na szczeblu powiatu.

Stopnie strażaków Państwowej Straży Pożarnej
szeregowi - strażak, starszy strażak
podoficerowie - sekcyjny, starszy sekcyjny, młodszy ogniomistrz, ogniomistrz, starszy ogniomistrz
aspiranci - młodszy aspirant, aspirant, starszy aspirant
oficerowie - młodszy kapitan, kapitan, starszy kapitan, młodszy brygadier, brygadier, starszy brygadier, nadbrygadier, generał brygadier.